Moniuszo i jego świat w plakacie
Moniuszko i jego świat w plakacie
8 - 31 marca 2019
Galeria Format B1 – Antresola
Kuratorka pokazu: Aleksandra Oleksiak
Rok 2019 – w dwusetną rocznicę urodzin kompozytora – Sejm RP ustanowił Rokiem Moniuszkowskim. Moniuszko na tle innych kompozytorów był niezwykle płodny. Napisał więcej utworów niż Chopin ,nieco mniej niż Liszt, a mimo to nie doczekał się jak dotąd żadnej współczesnej monografii. Większość dzieł scenicznych z okresu jego studiów w Berlinie i w Wilnie była dotychczas nieznana. Do tej pory nie wydano drukiem kompletu jego dzieł operowych, a jego najsłynniejsze opery (Halka i Straszny Dwór) znamy z XX wiecznych opracowań. Rok 2019 ma tę sytuację zmienić. W całej Polsce przygotowano szereg wydarzeń, które mają przybliżyć i uhonorować osobę i pozostawione dzieło.
Stanisław Moniuszko, herbu Krzywda, urodził się 5 maja 1819 w Ubielu k. Mińska, zmarł 4 czerwca 1872 w Warszawie. Kompozytor, dyrygent, pedagog muzyczny, uznawany za „ojca polskiej opery narodowej”. Był niestrudzonym organizatorem życia muzycznego w Polsce w okresie zaborów.
Pierwszy kontakt z muzyką zawdzięczał matce. Po przeprowadzce do Warszawy w (1827), brał lekcje u Augusta Freyera – kompozytora i organisty kościoła ewangelicko-augsburskiego, zaś po 1830 roku u Dominika Stefanowicza w Mińsku. Jesienią 1837 r. udał się na studia muzyczne do Berlina. Został prywatnym uczniem dyrektora Singakademie Carla Friedricha Rungenhagena. Uczył się harmonii, kontrapunktu, instrumentacji, akompaniowania śpiewakom, dyrygowania chórem i orkiestrą, słuchał koncertów, recitali wirtuozów, oglądał przedstawienia operowe. W Berlinie opublikował swoje pierwsze pieśni do słów Mickiewicza, napisał m.in. kwartety smyczkowe oraz operetki Nocleg w Apeninach -do słów Aleksandra Fredry, a także Szwajcarską chatkę, której rękopis niedawno odkryto.
Po ślubie z Aleksandrą z Müllerów (1840) osiadł w Wilnie, gdzie spędził 17 lat. Udzielał lekcji muzyki, przyjął posadę organisty w kościele św. Jana, dyrygował orkiestrą podczas koncertów, przedstawień teatralnych i operowych. Komponował wówczas utwory religijne (Litanie Ostrobramskie, msze, pieśni na organy), muzykę do sztuk teatralnych, napisał także szereg wodewilów i małych oper komicznych (m.in. Loteria, Ideał czyli Nowa Precjoza, Karmaniol, czyli Francuzi lubią żartować), a także Bettly i Cyganie wznowioną później w Warszawie jako Jawnuta.
Moniuszce zawdzięczamy blisko 300 pieśni skomponowanych do słów wybitnych polskich poetów: Adama Mickiewicza, Jana Kochanowskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Władysława Syrokomli. W 1844 r. opublikował I Śpiewnik domowy, popularny zbiór pieśni adresowany do szerokich kręgów odbiorców. Sześć z 12 śpiewników wydano jeszcze za jego życia.
Podczas pobytu w Warszawie w 1846 r. otrzymał od Włodzimierza Wolskiego libretto Halki. Pierwotna, dwuaktowa wersja opery została wykonana 1 stycznia 1848 r. w Wilnie. Dziś rękopis tego dzieła uznaje się za początek opery narodowej. Wykonanie pełnospektaklowe odbyło się 28 lutego 1854 r. w teatrze wileńskim.
Jednak sukces przyniosła mu dopiero premiera w Teatrze Wielkim w Warszawie 1 stycznia 1858 roku, gdzie zaprezentowano wersję czteroaktową poszerzoną m.in.o słynne arie Halki i Jontka, wzbogaconą o tańce góralskie. W następstwie osiągniętego sukcesu, który wyniósł go na stanowisko dyrektora (tj. dyrygenta) specjalizującego się w operze polskiej, przeprowadził się do Warszawy na stałe (1858).Tutaj w kolejnych latach zaprezentował opery komiczne, które przesądziły o jego nieśmiertelnej sławie: jednoaktowego Flisa (1858), trzyaktową Hrabinę (1860), jednoaktowe Verbum nobile (1861) i najwybitniejszą, czteroaktową „epopeję” – Straszny dwór (1865). Jeszcze w 1864 Moniuszko rozpoczął wykłady w Instytucie Muzycznym w Warszawie, z którym był związany do końca życia. Sławę osiągnął w krajach słowiańskich. Jeszcze za życia kompozytora wystawiono Halkę w Pradze (1868), Moskwie (1869) i w Petersburgu (1870). W 1868 skomponował muzykę do jednoaktowego baletu Na kwaterunku.
Niewielkim zainteresowaniem cieszyła się w czasach Moniuszki opera poważna Paria (1869) i komiczna Beata (1872). Moniuszko zmarł wkrótce po jej premierze, nagle na atak serca 4 czerwca 1872. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego pogrzeb ściągnął wielotysięczne tłumy i przekształcił się w spontaniczną, narodową demonstrację, gdyż w II pol. XIX wieku w trudnych czasach zaborów przypisywano mu rolę wieszcza, krzewiciela polskiej kultury, który komponował „ku pokrzepieniu serc”. Stał się symbolem szczególnego zadbania o sprawę narodową z jej naczelnym postulatem-odzyskania przez Polskę niepodległości.
Moniuszko odwzorował w muzyce poetyckie epizody malujące stary polski obyczaj. Tadeusz Gronowski, Waldemar Świerzy, Wiktor Sadowski, Jan Jaromir Aleksiun – znakomici polscy graficy potrafili oddać to zjawisko w plakacie: polski dworek, pas kontuszowy, sumiasty wąs – to symbole dawnej tradycji, rodzaj historycznego kostiumu. Bogate odniesienia do muzyki ludowej, którą Moniuszko poznawał w Ubielu, Warszawie, Wilnie mają również swoje odzwierciedlenie w plakacie. Motywy graficzne takie jak: góralska ciupaga, rozerwany sznur czerwonych korali (u Macieja Urbańca) to symbole wszechobecnego w twórczości muzycznej Moniuszki folkloru. Ryszard Kuba Grzybowski, projektując swój plakat do Halki – przedstawienia, które w 1967 r zainaugurowało działalność nowej placówki –Teatru Wielkiego w Łodzi, wykorzystał w tym celu motyw podhalańskiej rośliny zwanej dziewięćsił.
W Muzeum Plakatu w Wilanowie pokazujemy 31 wybranych plakatów z lat 1951-2001 w tym projekty znanych scenografów Andrzeja Sadowskiego czy Tadeusza Gryglewskiego, oprócz tego plakaty zapowiadające różne inscenizacje m.in. Hrabinę z 1951 r. Leona Schillera, a także te jubileuszowe wydane z okazji 100 lat od wystawienia: Halki, Hrabiny i Strasznego Dworu w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Obecne są również plakaty zapowiadające kolejne edycje Festiwalu Moniuszkowskiego w Kudowie Zdroju, którego inicjatorką była Maria Fołtyn - polska sopranistka i reżyser operowy, która poświęciła wiele lat na propagowanie twórczości Moniuszki również za granicą. Wystawiała Halkę i Straszny dwór w Europie, Ameryce i Azji, w Meksyku, Brazylii, Japonii, na Kubie. Jej dziełem jest również Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. S. Moniuszki, który od 1992 odbywa się co trzy lata w Warszawie. Wśród laureatek tego konkursu znajduje się m.in. Urszula Kryger czy Aleksandra Kurzak - znakomitej interpretatorki moniuszkowskich pieśni.
Wystawie towarzyszy multimedialna prezentacja druków akcydensowych (programów, afiszy, plakatów, wycinków recenzji prasowych) z Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz nagrania udostępnione przez Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Szczegółowy program wydarzeń na stronie www.moniuszko200.pl
Aleksandra Oleksiak
Partnerzy wystawy
